Sinan'ın Edebiyat Dünyasına Hosgeldiniz
Edebiyat 2. Sınıf
1. ÜNİTE
ORHUN TÜRKÇESİ
YAPILARI BAKIMINDAN DİLLER:
Dünya dillerinin (lehçe dil ayrımı yapılamamasından ve bilinmeyen bölgelerde kullanılan yazıya geçirilmemiş dillerin bulunmasından dolayı) tam bir sayısını vermek mümkün değildir. Dünyada 2500-5000 arasında dilin varlığından söz edilmektedir. Yeryüzündeki diller genelde iki bakımdan sınıflandırılır.
A) YAPI BAKIMINDAN DİLLER: Diller yapı bakımından üç gruba ayrılır.
1. Yalınlayan diller(tek heceli diller): Bu dillerin en önemli özelliği ek almayışı, büküme yani yapı bakımından değişikliğe uğramayışıdır. Sözcükler cümle içinde başka sözcüklerle birlikte anlam ve görev yüklenmektedir. Bu dillerde vurgu önemlidir. Bu dillerde sözcüklerin bir bölümü tek hecelidir. Çince, Tibetçe Vietnem dili, Bask dili, bu gruptaki dillerdendir.
2. Bağlantılı ve kaynaştıran diller(eklemeli diller): a)Bağlantılı diller:Bu dillerde sözcük kökenleri değişmez, ulanan eklerle yeni anlam ve görev kazanır. Türkçe ve diğer Ural Altay dilleri, bazı Asya ve Afrika dilleri yer almaktadır. b)Kaynaştıran diller: Bağlantılı dillere benzer. Kaynaştıran dillerde eylem aldığı soneklerle cümledeki diğer ögelerin işlevini yüklenebilir. Yani yüklem cümle olabilir. Amerikan Kızılderilileri, Eskimo ve Gürcü dilleri bu gruba örnek verilebilir.
3.Bükümlü (çekimli) diller: Çekim sırasında sözcük kökeninin değişikliğe uğradığı dillerdir.
a) Kök bükümlü: Arapça ve içinde yer aldığı Hami-Sami dilleri
b) Gövde bükümlü: İngilizce, Fransızca, almanca vb. Hint-Avrupa dilleri gibi.
B) KAYNAK BAKIMINDAN DİLLER:
Kaynak ve köken bakımından birbirine yakın olan dillerin aynı kaynaktan çıktığına çeşitli tarihsel olaylar nedeniyle ayrılıp farklı gelişme yolları izlediğine ve birbirleriyle akraba olduklarına inanılır. Bunlar dil aileleri oluşturur. Dillerin bir dil ailesi içinde yer alması o dilleri konuşanların ırk birliğini göstermez. Yeryüzündeki dil aileleri konusunda kesin bir sayı vermek mümkün değildir. Üzerinde en çok araştırma yapılan ve akrabalığı kesin olarak ortaya konan dil ailesi, Hint-Avrupa dil ailesidir.
Daha sonra Ural-Altay, Hami-Sami ve Çin Tibet dil aileleri gelir. Bir dil ailesinde olan diller arasında ses (=fonetik), yapı(= morfoloji), sözlük (=leksikoloji) ve cümle bilgisi (=sentax) bakımlarından ortak özellikler olması gerekir.
2.Ural -Altay Dil Ailesi Ural dilleri Altay dilleri
1.Fin-Ugor dilleri
2. Samoyed dilleri Türkçe Fince Moğolca Macarca Mançu-Tunguzca Ugorca (?)Korece (?)Japonca Estonyalı bilgin F.J.WİEDEMANN 1838 yılıda Ural-Altay dil ailesinin ortak özelliklerini 14 madde halinde belirlemiştir.
Bunlar:
1. Ses uyumu bu dillerin en başta gelen özelliğidir.
2. Sözcüklerde gramatikal cinsiyet yoktur. Yani sözcükler eril ve dişil diye ayrılmaz.
3. Sözcüğün başına yazılan, Arapçadaki “el” ya da İngilizcedeki “the” gibi belirtme edatları yoktur.
4. Ural-Altay dil ailesindeki dillerin hepsi bağlantılı(eklemeli) dillerdendir. Türetme ve çekim eklerle yapılır. Sözcük kökünde değişme olmaz.
5. İsimler iyelik ekleriyle çekimlenir.
6. Fiil şekilleri zengindir.
7. Hint Avrupa dillerindeki ön-ek yerine son-ek kullanılır. Bi-günah=günahsız.
8. Sıfatlar isimlerden önce gelir.
9. Sayı sözlerinden sonra çokluk eki kullanılmaz. Yedi cüceler, kırk haramiler gibi örnekler istisnadır.
10. Karşılaştırma –den ekiyle yapılır. Bal-dan tatlı.
11. Yardımcı fiil olarak i- kullanılır. Öğrenciydi.
12. Ural-Altay dillerinin çoğunda olumsuz hareket için ayrı fiil vardır.
13. Soru eki bulunur.
14. Bağlar yerine fiil şekilleri kullanılır.
URAL-ALTAY DİL AİLESİ ÜZERİNE YAPILAN İLK ÇALIŞMALAR:
Ural-Altay dil ailesinin varlığı kesinleşmediğinden henüz bir teori konumundadır. Bu alanda ilk çalışan kişi olarak İsveçli subay Strahlenberg gösterilir. İsveç ve Rusya arasındaki bir savaşta Ruslara esir düşen subay Sibirya bölgesinde Tobolsk şehrine sürgün edilmiştir. Sürgünde bulunduğu 10 yılı aşan sürede Sibirya hakkında çeşitli çalışmalar yapmıştır. Özellikle Rus çarına sunduğu Sibirya ve Orta Asya haritası ile dikkatleri çekmiştir. Rusya tarafından araştırma yapması için Tobolsk’a gönderilen Messerschmidt’in yanına yardımcı olarak verilmiştir. Ülkesine dönünce “Asya ve Avrupa’nın Kuzey ve Doğu Kısımları” adıyla bir kitap yayımlamıştır. Bu kitapta rus tarihi ve kültürü, söz konusu coğrafyadaki halklar ve onların dilleri konu edilmiştir. Türkoloji açısından önemli kılan özelliği ise Türklerden kalan mezar taşları ve yazıtlardan söz etmesi, bu taşların çizimlerinin verilmesidir. Bunlar Yenisey yazıtlarıdır. Yenisey yazıtları hakkında ilk bilgileri vermesi bakımından Strahlenberg ve eseri önemlidir. Eserde Türk dilleri arasında Yakutça ve Çuvaşçadan da bahs edilmiştir. Strahlenberg, eserinde Ural-Altay kavimlerinin konuştuğu 32 dil Tatar adı altında toplamış ve bu dilleri 6 gruba ayırmıştır.
1. Fin-Ugor
2. Türk-Tatar
3. Samoyed
4. Moğol-Mançu
5. Tunguz
6. Karadeniz ve Hazar denizi arasındaki halklar.
Strahlenberg’in yaptığı bu tasnif, 19. yüzyılın ortalarına kadar kullanılmıştır. Ayrıca eserinde 1.500 kelimelik bir Moğolca sözlüğe de yer vermiştir. Strahlenberg, eserinde bu eseri oluşturan malzemeyi Messerschmidt’le birlikte topladıklarını, ancak; ondan haber alamadığından bu eseri kendisinin yayımladığını belirtmiştir. Messerschmidt’in Strahlenberg ile yaptığı araştırmanın (1920-27) notları ise 240 yıl sonra Doğu Berlin’de “Akademia-Verlag” yayını olarak 5 cilt halinde yayımlanmıştır. Onun notlarının Türkoloji açısından önemi, Yenisey yazıtları hakkında bilimsel nitelikli bilgi veren ilk yayın olmasıdır. Messerschmidt’in eserini Saadet Çağatay Türkçeye çevirip yayımlamıştır. Aslında Yenisey yazıtlarının varlığı 13. yüzyıldan beri bilinmekteydi. İlhanlı tarihçisi Cüveynî tarih-i Cihan-Güşa adlı eserinde Orhun harfleriyle kayalara kazınmış Türk kitabelerinden söz eder. Orhun harfli yazılı taşlardan bahseden başka yazarlar da olmuştur.Ancak bunları kiap haline getirip ilim aleminin dikkatine sunan kişiler Strahlenberg ve Messerschmidt olmuştur. Özelikle Strahlenberg’in eserinde yaptığı tasnif ve karşılaştırmalarda hiç farkında olmadan Ural-Altay araştırmalarının öncüsü olmuştur. Kendisinden sonra Yenisey bölgesinde birçok yazılı taş bulunmuştur. 1889’da bir Rus heyetinin başındaki Yadrintsev ilk Orhun abidesini (Köl Tigin) bulur. Hemen sonra 1 km mesafedeki ikinci abideyi (Bilge Kağan) bulur. Tonyukuk abidesi ise 1897’de diğer abidelerin 360 km doğusunda botanik bilimci Yelizaveta Klements tarafından bulunur.
URAL-ALTAY DİLLERİ: Ural-Altay dilleri Ural ve Altay olarak iki gruba ayrılır.Bu gruplandırmayı ilk yapan Wilhelm Schott’tur. Schott, Ural Altay dillerini şöyle gruplandırır ve bunlara Altay veya Çud- Tatar dilleri adını verir.
1. Çud dilleri: Fin-Ugor dilleri
2. Tatar dilleri: Türk, Moğol, Tunguz dili Schott, çalışmalarıyla daha çok bir Altayist; Altay dil grubuna dahil edilen diller arasındaki yakınlıkları tesbit etmeye çalışan biri olarak tanınmıştır. Tatar dilleri üzerine yazdığı eserinde Türk, Moğol, Tunguz dillerinin akrabalık derecesini tesbit etmeye çalışmış, gerektikçe Fin-Ugor dilleriyle de karşılaştırmıştır. Sonuçta Altay dillerinin en karakteristik fonetik özelliği olan Türkçe /z/ = Çuvaşça /r/ Türkçe /ş/ = Çuvaşça /l/ ses denkliklerini ortaya koymuştur.
Örnekler: Anlam
Ortak Türkçe Çuvaşça
Tuz tuz tıvar
Kız kız hir
Buz buz pir
Diş tiş şil
Yıl yaş sul
Schott bu tesbitlenın Altay dilleri içinde yer alması gerektiğini, Türkçenin ana Türkçeden kopan bir kolu olduğunu ortaya koymuştur. Çuvaşça bu özelliği ile Moğolca ve Tunguzcayla birleşmektedir. Bu denkliği Ramstedt geliştirmiştir. Finlandiyalı bil bilgini Castren, Sibirya’ya yaptığı gezide Türk dilleri üzerinde de durmuş; Kızıl, Sogay, Beltir, Kaça, Koybal, Soyot ve Karagaslar hakkında bilgi toplamıştır. 1888’de yayımladığı kitap, Karagas ve Koybal diyalektleri üzerine yazılmış ilk gramer kitabıdır. Castren, Ural- Altay dil çalışmalarını doğru yönlendirmiş, filolojiye yeni bir düzen getirmiştir. Filolojinin kurucusu sayılır. Castren’in 1850’de yayımladığı “Altay Dillerinde Zamir Ekleri” adlı çalışması önemlidir.
Bu dillerin hepsine Altay adını verir ve 5 gruba ayırır.
1. Fin –Ugor
2. Samoyed
3. Türk-Tatar
4. Moğol
5. Tunguz dili
Castren eserinde Fincedeki zamir sistemiyle diğer Altay dillerindeki zamir sistemini karşılaştırmış, bu dil ailesine giren dillerde kişi zamirleri ve ekleri bakımından benzerlik ortaya koymaya çalışmıştır. Castren bu amacına ulaşmış; ancak Ural-Altay dillerinin akrabalığını kesinleştirememiş; hatta bu dillere akraba gözüyle bakılamayacağını ileri sürmüştür. Schott da bu iki grup arasında benzerlik göremiyordu. Ural-Altay dil ailesinin Ural ve Altay dilleri olarak anılması ve böyle gruplandırılması bu iki bilim adamının çalışmalarının sonucudur.
ALTAY DİLLERİ TEORİSİ: Ural-Altay dil grubunu oluşturan dillerin ortak bir kaynaktan geldiği görüşünü savunan ve bunu tesbit etmeye çalışan teoriye Altay Dilleri Teorisi denir. Bu dilleri konuşan halkların kültür malzemelerini araştıran bilim koluna Altayistik bunlarla uğraşan bilim adamına ise Altayist denir. İlk Altayistler: Ramstedt, karşılaştırmalı Altay dil ekolünün kurucusu Finli bir bilim adamıdır. Ramstedt bütün Altay dillerine hakimdir. Önce Fin-Ugor sonra Moğol ve Türk dilleri üzerinde durur. Aynı zamanda Mongolistik biliminin kurucusudur. Moğol diyalektolojisi üzerine pek çok çalışması vardır. Bu alanda verdiği en önemli eseri Kalmukça sözlüktür. Daha sonra ise karşılaştırmalı çalışmalara yönelmiştir.özellikle Moğolca ve Türk dilindeki paralellikler üzerinde durur. Ramstedt Türk diyalektlerinden birçoğu üzerinde çalıştı. Altay dillerini ortak bir atadan yani ana Altaycadan getirdi. Bu konuda yazdığı “ Altay Dilbilimine Giriş” adlı eseri ölümünden sonra basıldı. Üç bölümden oluşan bu eser Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca ve Korecenin ses ile şekil yapılarını karşılaştırmalı olarak işlemiştir. Ramstedt’e göre Ana Altaycanın dört diyalekti vardır.
Ana Türk dili ve Ana Kore dili asıl dil grubunun güney, Ana Moğolca ve Ana Mançu-Tunguzca ise kuzey kısmını oluşturmaktadır. Ramstedt, Schott’un Türkçe ve Moğolca için bulduğu denkliği geliştirerek, Çuvaşçanın bu özelliği ile Moğolcanın yanında yer aldığını Ramstedt tesbit etmiştir.
Yani Çuvaşçada olduğu gibi Moğolcada da /r/ ve /l/ nin Türkçe /z/ ve /ş/ ye denk geldiğini ilk kez Ramstedt fark etmiştir. Bu tesbitten sonra hangi sesin asli yani hangisinin daha eski olduğunu araştırmıştır. Başlangıçta Türkçenin daha eski olduğunu, daha sonra ise Moğolcanın daha eski olduğunu savunmuştur.
AÇIKLAMA:
Rotasizm (r’leşme): Türkçedeki z’nin asli olduğunu, Çuvaşça ve Moğolcadaki r’nin bu asli sesten türediğini savunan görüştür.
Lamdaizm (l’leşme): Türkçedeki ş’nin asli olduğunu, Çuvaşça ve Moğolcadaki l’nin bu asli sesten türediğini savunan görüştür.
Zetasizm( z’leşme): Çuvaşça ve Moğolcadaki r’nin asli ses olduğunu, Türkçe z’nin bu asli sesten türediğini savunan görüştür.
Sigmatizm (ş’leşme): Çuvaşça ve Moğolcadaki l’nin asli ses olduğunu, Türkçe ş’nin bu asli sesten türediğini savunan görüştür.
Ramstedt, Altay dilleri arasında başka ses denkliklerine de yer vermiştir. Ramstedt’in Altay dilleri konusundaki teorisini devam ettirip geliştirenler arasında en önemli isimler onun öğrencileri olan Pentti Aalto ve Nicholas Poppe’yi sayabiliriz. Aalto Ramstedt’in Altayistlikle ilgili çalışmalarını toplamış ve ölümünden sonra yayımlamıştır. N. Poppe de Altay dilleri uzmanı, aynı zamanda Mongolist ve Türkologdur. Türk dilleri üzerine çeşitli eserleri vardır. Altay dillerinin karşılaştırmalı ses bilimi üzerine çalışması önemlidir. 1965 yılına ait olan çalışma Zeki Kaymaz tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Poppe’nin Altay dilleri konusunda Ramstedt’ten farklı görüşleri vardır. Poppe, Altay dil birliğinden aynı zamanda dört dilin birden ortaya çıkmış olabileceğine inanmamaktadır. Ona göre Türkçe ile Moğolca ve Mançu-Tunguzca arasında Korece ile olduğundan daha fazla yakınlık vardır. Ayrıca r//z ve ş//l ses denklikleri Ana Çuvaşça ve Ana Türkçeyi içine alan bir Çuvaş -Türk dil birliği, yani ön Türkçe dönemi olmalıdır.
ANA ALTAYCA ÇUVAŞ-MOĞOL-MANÇU-TUNGUZ BİRLİĞİ
ANA KORECE ÇUVAŞ-TÜRK BİRLİĞİ
MOĞOL-MANÇU-TUNGUZ BİRLİĞİ
ANA TÜRK ANA ÇUVAŞ ANA MOĞOL ANA MANÇU-TUNGUZ TÜRK ÇUVAŞÇA MOĞOL MANÇU-TUNGUZ KORECE LEHÇELERİ
Ramstedt’in görüşünü kabul edip destekleyenler de vardır. Bunlar arasında Kotwicz, Vladimirtsov, Pritsak, Menges, Baskalov, Gombocz, Nemeth sayılabilir. Bunlardan Macar Türkoloğu Gombocz Altay dillerini karşılaştırmalı çalışmalarla incelemiştir. Ayrıca onun Volga Bulgarcasından Macarcaya geçen sözcükleri tesbit ettiği çalışması da önemlidir. Nemeth ise önceleri Türk ve Moğol akrabalığına şüphe ile bakarken daha sonra Altay dillerini dört evrede ele almıştır.
1. Soy akrabalığı
2. Karşılıklı Çuvaş-Moğol tesirleri devresi
3. Karşılıklı Türk Moğol tesirleri devresi
4. Yakutçanın Moğolcadan ödünçlemelerde bulunduğu devir. Tarihte Çuvaş-Moğol devresi hiçbir zaman bulunmadığından bu açıklama kabul edilemez.
ALTAY DİL BİRLİĞİNİ KABUL ETMEYENLER VE BU KONUDA ÇEKİMSER KALANLAR:
Bu teoriye karşı olan Türkologlar arasında başı çekenler. İngiliz Sir Gerard Clauson, Alman Gerhard Doerfer ve Rus Alexsandr Mihayloviç Şçerbak’tır.Clauson ve Doerfer’e göre Bu diller arasındaki ortak unsurlar bir dilden diğerine geçen eski alıntı sözcüklerdir.
Alıntılamalar, Türkçeden Moğolcaya, Moğolcadan Tunguzcaya doğru olmuştur. Ayrıldıkları nokta alıntılamanın tarihlendirilmesidir. Altay dillerinin akrabalığı konusunda çekimser kalanlar ise Louis Ligetti, Johannes Benzing, D. Sinor, Karl Gronbech’tir. Japoncanın Altay Dil Birliğine Katılması: Samuel E. Martin’in 1966 ve 1996 yıllarındaki iki çalışması ve Roy Andrew Miller’in 1971’deki çalışması sonucunda Japonca Altay dilleri arasında gösterilir olmuştur. Ancak bu konudaki çalışmalar bununla sınırlı kalmıştır.
Türkiye’deki Altayistler: Ahmet Temir, Osman Nedim Tuna, Talat Tekin Türkiye’de Altayistlikle ilgilenen bilim adamlarıdır.Bunlar içinde en çok yayın yapan ise Talat Tekin’dir. Altay Dil Teorisinin Bugünkü Durumu: Altay dil teorisi üzerine birçok çalışma yapılmış; ancak bu dillerin akrabalığı kanıtlanamamıştır. Hint-Avrupa dilleri üzerine yapılan çalışmalarla karşılaştırıldığında bu çalışmaların yeterli olgunlukta olmadığı görülür
II.ÜNİTE
TÜRK DİLİNİN DÖNEMLERİ
Türk Dilinin Orhun Türkçesinden Önceki Dönemleri:
Türk dilinin en eski yazıtı, VII. Yüzyıla ait altı satırdan ibaret olan Çoyren yazıtıdır. Moğol dilinin en eski yazalı belgesi. 1225 tarihli Yesünke taşı’dır. Tunguzcanın en eski yazılı belgesi bugün ölü diller arasında sayılan Çuçen diline aittir. Bu belgeler 1413 ve 1433’ten kalmadır. Mançuca belgelerin en eskisi 16. Yüzyıla aittir. Korecenin ilk belgeleri 1443’e aittir.
Japoncanın en eski yazılı belgesi ise 712 yılına aittir. Görüldüğü gibi Türk dili Altay dilleri arasında en eski yazı dilidir. Bir dilin bilinmeyen en eski dönemleri hakkında ancakrekonstrüksiyon (yeniden oluşturma, kurma) yöntemiyle fikir sahibi olabiliriz. Türk dili yazılı metinlerden önce de çok uzun süre kullanılmıştır. Ana Altayca Dönemi:Türk dilinin tarihinde en erken dönem, Altay dil birliği dönemidir.
İlk Türkçe Dönemi: Altay dil teorisini kabul etmeyenler için bu Türk dilinin en eski dönemidir. Altay dil birliğini kabul edenler için ise Ana Altaycadan ayrılmış ve bağımsız bir dil olarak gelişmeye başlamıştır. MÖ 3.500’lü yıllardan Milada kadarki dönem olarak kabul edilir. Bu dönem Çuvaşça da dahil olmak üzere bütün Türk dillerinin ata dönemidir.
Ön Türkçe döneminde r-z, l-ş denklikleri sebebiyle daha sonra ortaya çıkacak olan ayrışma henüz olmamıştır. İlk Türkçe döneminde ogux biçiminde konuşanlar vardır. Bu Ana Çuvaşçada ogur, Ana Türkçede oguz olmuştur.
Ana Çuvaşça ve Ana Türkçe Dönemi: Bu dönem miladın ilk yıllarından Türk diliyle yazılan ilk belgelerin bulunuşuna kadarki dönemdir.
r’li konuşanların dili olan Ana Çuvaşça ( Ana Bulgarca) dönemi , sözü edilen yıllar içinde Karadeniz’in kuzeyinde ve Kuzey Kafkasya’da yaşayan Bulgar Türklerinden kalan belgeleri içine alır. Bu konuda Bizans kaynaklarında bilgi vardır. Bizans kaynaklarını Macar bilgini Moravesik incelemiş,
r’li konuşanlara on ogur, ogur dendiğe bunların Atilla’nın Hunlarından olduğunu belirtmiştir.
z’li konuşanların dili Ana Türkçe Çuvaşça dışındaki bütün türk dillerini kapsar.
z’li konuşanların 1. Köktürk kağanlığı döneminde (552-630) birtakım Nirvanasutraların ( =Nirvanaya ulaştığına inanılan kişilerin felsefelerinin anlatıldığı Budizm kitapları) Türkçeye çevrildiği Çin kaynaklarında geçer. Bizans kaynaklarında oguz grubundakilerin Bizansla ilişkileri anlatılır. İstemi Kagan’ın Doğu Roma İmparatoruna elçi ve mektup gönderdiği belirtilmiştir. Elçi Sogd kökenlidir.
Sogd: İran halklarından olan soğdlar bugünkü Özbekistanda yaşamış, Türklerle iyi ilişkiler kurmuş, Zerdüştlük, Budizm, Maniheizm ve Hristiyanlık gibi çeşitli dinleri benimsemiş, Bögü kagan Maniheizmi devlet dini olarak kabul ettikten sonra Sogd yazısı yaygınlaşmıştır.
Eski Türkçe Dönemi (VII.-XIII.yy): Bu dönemİlk yazılı belgelerin tesbit edildiği Köktürkçe ile başlar. Göktürkçe, Uygurca ve Karahanlı yazı dillerini kapsar. 13. Yüzyıla kadar Doğu Türkçesinde iki ayrı yazı dili olmuştur. Biri Köktürkçe ve Uygurca, diğeri Kaşgar’da ortaya çıkan Karahanlı Türkçesidir. Uygur ve Karahanlı Türkçesi birbirinin devamıdır; ancak yan yana kullanılmıştır. Farklı bir yazı dili olan “Eski Oğuz Türkçesi”nin ilk metinleri 13. Yüzyılda görülür ve bu Orta Türkçe döneminin başlangıcı olur.
Eski Türkçe içindeki Karahanlı Türkçesinde en büyük değişiklik İslamiyetin kabulüyle Arap alfabesinin kullanılması olmuştur. Türkler Alfabe ve din konusunda hiçbir zaman tutucu olmamışlardır. Daha önce de 762’de uygur hükümdarı Bögü Kağan Mani dinini kabul etmişve Manihey alfabesini kullanmıştır. Bu da gösterir ki yeni bir dinin kabulü ve yeni bir alfabe yeni bir dil döneminin başlatılması için yeterli değildir.
İlk Dönemlendirme Çalışmalarında Eski Türkçe: Eski Türkçe dönemi başlangıçta 6. Ve 10. Yy’lar arası için kullanılmış, Uygur edebiyatının İslamiyetten sonraki ürünleri de bu gruba dahil edilmiştir. Türk dilinin dönemlendirilmesi konusunda Samoyloviç’in bir makalesi vardır. Bu makale Harezm Türkçesine yer vermesi bakımından önemlidir. Türkçenin asıl dönemlendirme çalışması 1936’da Gronbech’le başlar. Gronbech Türk dilini üç döneme ayırmıştır.
1. Eski Türkçe:Orhun ve Uygur Türkçeleri
2. Orta Türkçe: karahanlı Türkçesiyle başlar, 20. Yy başlarına kadar gelir.
3. Yeni Türkçe: 20. Yüzyıldaki Türk dillerini kapsar.
Luis Ligetti’nin Türk dilini dönemlendirmesi şöyledir:
1. Eski Türkçe(VI.-IX.yy) : Köktürkçe ve Uygurca; belki Eski Kırgızca
2. Orta Türkçe(X.-XV.yy):
a) Mani ve Buda tercümeleri, Uygurcanın kuruluşu
b) Çağatay yazı dili
c) Kıpçakça ve Oğuzca
3. Yeni Türkçe: 16.yüzyıldan itibaren bugünkü Türkçenin kuruluşu Ligetti’nin dönemlendirmesinde dikkat çeken özellik, X.yy. sonrası Maniheist ve Budist Uygur yazmalarının Orta Türkçe içinde yer almasıdır. Oysa Gabain Köktürk ve Uygur harfli yazmaların tamamını eski Türkçe içinde değerlendirmiştir. Ahmet Caferoğlu, uzun bir süre Türkiye’de bu konuda çalışma yapan tek kişi olmuştur ve Köktürk ve Uygur dönemlerini eski Türkçe başlığı altında incelemiştir. Daha sonra Nuri Yüce 6. Ve 9.yy. arasını Eski Türkçe olarak adlandırmış ve Orta Türkçeyi Karahanlı Türkçesiyle başlatmıştır.
Türk Dilinin Dönemlendirilmesinde Kullanılan Olgu:İlk dönemlerde Türk dilini tarihi dönemlere ayırırken İslamiyet’in kabulü ölçüt alınmıştır. Ancak bu ölçütün doğru olmadığı görülmüştür. Din değişikliğinin ölçü olamayacağı Uygur edebiyatı içinde birden fazla dinin varlığıyla açıklanmıştır. Bu yüzden son dönem değerlendirmelerde İslamiyet’in kabulü ölçü alınmamıştır.
Andras Rona Tas’ın son dönem değerlendirmesi şöyledir:
Eski Türkçe:
1. Erken Eski Türkçe (400-550)
2. Geç Eski Türkçe (550-1200)
a) Geç Eski Türkçe I (550-700)
b) Geç Eski Türkçe II (700-1000)
c) Geç Eski Türkçe III (1000-1200)
Orta Türkçe: Rona Tas Orta Türkçe dönemini Moğol İstilası ile 1200’lerde başlatmıştır. 13.yy.dan itibaren Türkçenin doğu kanadındaki yazı dilinin yanında batı kanadında da yeni bir yazı dili ortaya çıkmıştır.
Doğu Türkçesi: Harezm=> Çağatayca Batı Türkçesi: Eski Oğuz Türkçesi(=Eski Anadolu Türkçesi)=>Osmanlı Türkçesi
Lars Johanson da 7.yy.dan Moğol istilasına kadarki döneme Daha Eski Dönem demiş ve bu dönemi:
1. Doğu Eski Türk Dili
2. Eski Uygur Türkçesi
3. Karahanlı Türkçesi Olarak üç alt gruba ayırmıştır.
Orta Türkçe dönemini de Rona Tas gibi 13.yy’dan sonra başlatmıştır. Eski Türkçe Dönemini 12.yy’a kadar getiren ve bu dönemin üç yazı dilini kapsadığını gösteren diğer çalışmalarMarcel Erdal ve Aysu Ata (kitabın yazarı)’ya aittir.
Orta Türkçe Dönemi: (XIII.-XX.yy): 13.yy’dan itibaren Moğol istilasıyla Türklerin farklı coğrafyalarda yaşamaya başlaması Orta Türkçe Döneminin başlangıcıdır. Bu dönemin başlangıcından 15.yy’a kadar doğuda Harezm Türkçesi, batıda Eski Oğuz(Anadolu) Türkçesi vardır. 15.yy’dan 20.yy’a kadar ise doğuda Çağatayca, batıda Osmanlıca hakim olmuştur.Orta Türkçe terimini ilk olarak Carl Brockelmann Karahanlı Türkçesi için kullanmış, daha sonra bu terimin anlamını Karahanlı, Harezm ve Çağatay Türkçelerini içine alacak şekilde genişletmiştir. Fuat Köprülü, Harezm Türkçesini (13.-14.yy) Çağatay devri içinde değerlendirmiştir. Ahmet Caferoğlu, Orta Türkçe dönemini Karahanlı Türkçesiyle başlatmış ve doğu kolundaki Türkçelere “Müşterek Orta Asya Türkçesi” demiştir. Müşterek Orta Asya Türkçesini de üçe ayırmıştır.
1. Kaşgar’da ortaya çıkan Hakaniye ya da doğu Türkçesi
2. Batı Türkistan’da Harezm’de gelişen Harezm(Altın Ordu) Türkçesi
3. Çağatay Türkçesi Nuri Yüce, Orta Türkçe Dönemini,
1. Yazı dili olma(XI.-XV.yy)
2. Gelişme dönemi (XVI.-XX.yy):Bu dönemde Osmanlı, Çağatay, Kıpçak, Türkmen vb. şiveler bu dönemde yazı dili haline gelmiştir.
Yeni Türkçe Dönemi: XX.yy’lın başlarında başlayıp bugünkü Türk dil ve lehçelerinin (Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmence, Özbekçe, Kırgızca, Kazakça, Yakutça, Çuvaşça vs.) ortaya çıktığı dönemdir.
Sonuç olarak Türk dilinin tarihi dönemleri şöyledir:
Ana Altayca=>İlk Türkçe=> Ana Türkçe ve Ana Çuvaşça Ana Türkçenin gelişimi ise:
Eski Türkçe Dönemi(VII. Ve XIII.yy):
a) Köktürk Türkçesi
b) Uygur Türkçesi
c) Karahanlı Türkçesi
Orta Türkçe Dönemi (XIII. Ve XX.yy):
a) Doğuda=> Harezm ve Çağatay Türkçesi
b) Batıda=>Eski Oğuz ve Osmanlı Türkçesi
Yeni Türkçe Dönemi (XX.yy’ın ilk çeyreği-……)
3. ÜNİTE
ORHON VE UYGUR TÜRKÇESİ
KÖKTÜRKLER
1.Türk Kağanlığı(552-630):Tarihte Türk adını resmi devlet adı olarak ilk defa kullanan Köktürklerdir. Köktürklerin ortaya çıkışı 540’lı yıllardır. Çin kaynaklarına göre, o yıllarda Köktürklerin lideri Bumin Kağan Çin ile resmi ilişkilere girmiştir. Köktürkler Avarlara bağımlıdır. Bumin kağan Avarlara karşı başlatılan Tölis isyanını bastırınca elli bin kişilik bir kuvvet ona bağlanır. Bumin Kağan 552’de Avarlara saldırır ve onları yener. Köktürk kağanlığı bağımsız olur. Bumin Kağan devletin batı kısımlarının idaresini kardeşi İstemi’ye verir. Doğu kısmı devletin merkezidir. Bumin Kağan’ın ölümünden sonra oğlu Kara Kağan tahta geçer, o da ölünce diğer oğlu Muhan Kağan tahta geçer. Muhan askeri harekata başlar. Avarları, Kıtanları, Kırgızları, Heftalitleri yener. Heftalitleri yenenin istemi olduğunu kaydeden kaynaklar da vardır. İstemi kızıyla Sasani hükümdarının evliliği sayesinde Sasanilerle güç birliği eder ve Heftalitlerin yıkılmasında etkili olur. Yıkılan Heftalit toprakları üzerinde Türkler ve İranlılar hak iddia eder. Ancak önemli şehirler ve İpek yolu burada ticaret yapan Soğdlar İstemi’nin yönetimi altına girer. Soğd tüccarlar, İran’da ipek ticaretini yapmak istediklerinden İstemi’yi o ülkeye heyet göndermeye ikna ederler.Heyet Türklerin koruması altında Soğdlardan oluşmaktadır. Ancak İranlılar bu isteğe karşı çıkıp ipek ticaretini kendi ellerinde tutmak istediklerini belirtirler. İpek ticareti konusunda Bizans’a giden ilk Türk heyeti 563’tedir. Bu heyetten daha büyüğü 568’de gitmiştir. Heyetin başında Soğd lider Maniakh vardır. Heyet Bizans İmparatoruna Türk kağanının İskit harfleriyle yazılmış mektubunu sunar. Bizanslılarca bu heyet iyi karşılanır ve Türk-Bizans ilişkilerinin iyileşmesiyle Bizans’ın Sasanilerler savaşları başlar. Köktürklerin merkezi yönetimi doğu kanadındadır. Dolayısıyla Muhan kağan’ın döneminde Köktürk Kağanlığının sınırları çok genişlemiş, Orta Asya’yı bir uçtan bir uca kaplamış ve Muhan Kağan ülkeyi yirmi yıldan fazla yönetmiştir. I. Köktürk Kağanlığının yazışma dili olarak ne kullandığı kesin olarak bilinmemektedir. Bizans İmparatoruna verilen mektubun İskit harfleriyle yazıldığı belirtilmiştir. Bu dönemde bir yazışma dili vardır. Ancak bu yazının Köktürkçe olduğu şüphelidir. Çünkü Köktürklerden kalma en eski yazıt olan Burgut Yazıtı’nda Soğdça ve Soğd alfabesi kullanılmıştır. Burgut yazıtı 581’de dikilmiştir ve I.Köktürk Kağanlığını anlatır. Taspar Kağan ve Sonrası:Muhan 572’de ölmeden önce yerine oğlu yerine kardeşi Taspar’ın geçmesini vasiyet etmiştir.Burgut yazıtında Taspar olarak geçen Kağan devlet daha ileri götürmek için çabaladı. Güney sınırındaki Çin devletlerine hükmetti. Ancak sahip olduğu gücü iyi kullanamadı. Budizmden etkilendi ve Budist tapınağı yaptırdı. 575’te Nirvanasutra adlı Budist kitabı Çinceden Türkçeye çevirtti Ancak bu kitap bulunamamıştır. Taspar, Muhan Kağan’ın tahta geçirmediği oğlu Apa kağan’ı tahta varis yaptı. Ancak Apa kağan tahtta fazla kalmadı. Taspar’ın oğlu kağan oldu. Ancak o da başarılı olamayınca Nivar kağan seçildi. Köktürk kağanlığının batı kısmında ise istemi’nin ölümünden sonra oğlu Tardu kağan oldu. Bu dönemde Köktürkler arasında ilk anlaşmazlık başladı. Apa Kağan, Nivar’a karşı mücadeleye başlamış ve Tardu’yu kendisine yardıma ikna etmiştir. Ancak Nivar Çin hanedanından yardım görmüş ve Apa onu tahtından edememiştir. Apa bu sefer Tardu’ya (batı kağanlığına) saldırmış ve Tardu Nivar’a sığınmak zorunda kalmıştır. Böylece Apa Kağan Batı Türklerinin başına geçer ve devlet doğu ve batı olarak ikiye ayrılır. Nivar’dan sonraki Kağan Baga batıya karşı yapılan bir sefer sırasında öldürürlür. Türk-Çin İlişkisi: Türklerle Çinliler arsında ilk temaslar, Türkler Avarlar yönetimi altındayken başlamıştır. Sui hanedanı döneminde Türkler iç çekişmeler yaşarken boylar arasındaki siyasi çekişmelerinde yönlendirici olmuşlardır. I.Köktürk Kağanlığı’nın Yıkılışı:Doğu Köktürk Kağanlığı 630 yılında kişisel çekişmeler sebebiyle yıkılır ve kağan Çin’e götürülür. Batı Türklerinin başında ki Tung Yabgu güçlüdür. Tung’un yönetimi altındaki halklar Karluk Türklerinin önayak olmasıyla isyan eder ve Tung Yabgu öldürülür. Bu bölgeler ve Türkler KARACAN AKADEMİ SULTAN UĞURLU Çin egemenliğine geçer. Çin egemenliğinde geçen elli yıllık sürede Türkler büsbütün örgütsüz değillerdi, Başbuğları, Çinliler tarafından kabul edilmiş liderleri vardı. Bu başbuğlardan biri Doğu Köktürk devletinin hükümdarlarının soyundan olan Kutlug’du. Kutlug 681’de Çin Seddi dışında kalan Yin-Şan(Çogay) dağlarına kaçar Tonyukuk da Kutlug’la birliktedir. II.KÖKTÜRK KAĞANLIĞI(682-744): Çin’e karşı yapılan başarılı savaşlar sonucu Kutlug Kağan 682’de II. Köktürk Kağanlığını kurar ve Türk boyları bağımsızlığına kavuşur. Bu yüzden Kutlug kağan’a Halkı derleyip toplayan anlamındaki İlteriş unvanı verilir. İlteriş Kağan ve Vezir Tonyukuk: İlteriş, akıllıca politikalar yürüterek Çin’de hapiste bulunan Tonyukuk’u kurtarıp yanına alır. Tonyukuk Çin’de büyümüş, Çin politikalarını öğrenmişti. Çin’in entrikalarıyla Türklerin başa çıkamayacağını bildiği için hep Çin’den uzak bir ülke istemişti. Bunun için de Ötüken ormanını göstermişti. Ötüken Ormanında oturursa sonsuza dek devlet sahibi olacağını düşünüyordu. Tonyukuk askeri işlerde de başarılıdır. Göreve başlayınca Oğuzlarla mücadeleye girişir. Oğuzların ağır yenilgisi üzerine diğer Türk boyları da onlara gelip tabi olmak istemişlerdir.Ötüken Türk geleneklerine göre eskiden beri Türklerin kutsal toprağıydı. Onun için de Tonyukuk ilk olarak buranın zabtını istiyordu. Tonyukuk’un da desteğiyle bağımsızlık savaşına giren İlteriş ilk olarak Ötüken’i elde eder. Tutsak edilen Türkleri kurtarmaya çalışan İlteriş, defalarca savaşa katılmış, Türgişlerle yaptığı bir savaşta 691’de ölmüştür. Kapgan Kağan Dönemi:İlteriş’in oğulları küçük olduğundan yerine kardeşi Kapgan geçer. Kapgan döneminde devlet daha da güçlenmiş, çağının en büyük kuvveti haline gelmiştir. Çindeki tang hanedanı Kapgan’ı öldürmek için diğer Türk boylarını kışkırtıyordu. Bayırkular Çin’in oyununa gelerek isyan etti. Savaşta Kapgan galip geldi; ama dönerken öldürüldü. Yerine oğlu geçti, Köl Tigin bunu kabul etmeyip ağabeyi Bilge Kağan’ı tahta oturttu. Tonyukuk başta kapgan’ın oğlunu desteklemişse de ilerde iki kardeşe yardım etti. İdare tam uyum içindeydi. Bilge Kağan ve Köl Tigin dönemi: Bu dönemde tecrübeli devlet adamı Tonyukuk sayesinde Çin’le iyi ilişkiler kurulmuştu. Çin kaynaklarına göre Bilge Kağan Tonyukuk’tan yerleşik hayata geçmek ve Çin’deki dinlerden biriin kabulünü ister. Ancak Tonyukuk’a göre Türkler sayıca az olduklarından milli kimliklerini koruyabilmelerinin tek şartı, sürekli yerleşim merkezi kurmamaktır. Türkler eski gelenek ve göreneklerini değiştirecek olurlarsa tekrar Çin egemenliğine girebilirlerç II.Köktürk kağanlığının Yıkılışı: 731 yılının ilkbaharında Kül Tigin ölür. Bilge Kağan tarafından düznelenen cenaze törenine Köktürklerin komşularının tamamı katılır. Çin hükümdarı Köl tigin için inşa edilen tapınağa destek için ressamlar, 3.75 yüksekliğinde mermer sütun (anıt için) gönderir. 732’de Bilge kağan, Köl Tigin için hazırlanan yazıtı diktirir. Bilge Kağan zehirlenerek öldürülmüştür. Bilge Kağan’ın oğlu Tengri Tigin Bilge Kağan için bir yazıt diktirmiştir. Bilge Kağan’ın ölümünden sonra 10 yıl içinde çok kişi tahta geçmiştir. Köktürk devletinin başta gelen unsurları Basmil, Karluk ve Uygurlar arasındaki iktidar çekişmesini Uygurlar kazanmış ve 745’te Türk kağanının başı
ORHUN TÜRKÇESİ SORU CEVAP ÇALIŞMASI
1.AKRABALIĞI KESİN OLARAK ORTAYA KONULAN İLK DİL AİLESİ ?
HİNT-AVRUPA
2. BİR DİL AİLESİNE GİREN DİLLER ARASINDAKİ ORTAK ÖZELLİKLER NELERDİR ?
SES YAPI SÖZLÜK CÜMLE BİLGİSİ
3.TEK HECELİ DİLLER NELERDİR ?
ÇİNCE TİBETÇE VİYETNAMCA BASKACA
4. EKLEMELİ DİLLERDEN *GÜRCÜCE HANGİ DİL GRUBUNA GİRER ?
KAYNASTİRAN DİLLER
5. HİNT-AVRUPA DİL AİLESİNDEN SONRA AKRABALIĞI ORTAYA KONULAN DİL AİLELERİ NELERDİR ?
-HAMİ SAMİ, -ÇİN TİBET, -URAL ALTAY
6. URAL ALTAY DİL AİLESİ ÜZERİNDE ÇALIŞMA YAPAN İLK KİŞİ ?
STRAHLANBERG
7. URAL-ALTAY DİLLERİNİ HİNT-AVRUPA DİLLERİNDEN AYIRAN ÖZELLİKLER NELERDİR ?
-SES UYUMU OLMALIDIR. -FİİL ŞEKİLLERİ ZENGİNDİR -YARDIMCI FİİL OLARAK İ- KULLANILIR -SIFATLAR İSİMLERDEN ÖNCE GELİR -İSİMLERİN ÇEKİMLERİNDE İYELİK EKLERİ KULLANILIR -SORU EKİ BULUNMAKTADIR -KARŞILAŞTIRMA -DEN EKİ(AYRILMA) İLE YAPILIR
8.URAL VE ALTAY DİLLERİNİ 2 YE AYIRAN KİŞİ KİMDİR ?
SCHOOT
9. KARŞILAŞTIRMALI ALTAY DİLLERİNİN KURUCUSU KİMDİR ?
RAMSTED
10. İLK ORHUN ABİDESİNİ BULAN KİŞİ KİMDİR ?
YADRİNSEV
11. URAL-ALTAY DİL AİLESİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNDE ÇALIŞMIŞ BİLGİN ?
FERDİNAND JOHANN WREDEMANN
12. TONYUKUK ABİDESNİNİ BULAN İLK KİŞİ ?
YELİZAVETA KLEMENTS
13. ALTAYİSTLİKLE EN ÇOK İLGİLENEN BİLİM ADAMI ?(TÜRK)
TALAT TEKİN
14. W. SCHOTT UN BULDUĞU L=Ş DENKLİĞİ HANGİ DİLLER ARASINDADIR ?
ÇUVAŞÇA-TÜRKÇE
15. ROTASİZM NEDİR ? (R LEŞME)
TÜRKÇE ZNİN ASLİ OLDUĞUNU ÇUVAŞÇA VE MOĞOLCADAKİ RNİN BU SESTEN TÜREDİĞİNİ SAVUNAN GÖRÜŞ
16. ÇUVAŞÇA VE MOĞOLCA DAKİ L'NİN ASLİ OLDUĞU, TÜRKÇE Ş'NİN BU ASLİ SESTEN TÜREDİĞİNİ SAVUNAN GÖRÜŞ NEDİR ?
SİGMATİZM
17. ALTAY DİL TEORİSİNE KARŞI OLANLAR ?
-CLAOUSON - DOERFER -ŞÇERBAK
18. TÜRKİYE DE ALTAYİSTLİKLE İLGİLENEN BİLİM ADAMLARI KİMLERDİR ?
-AHMET DEMİR -OSMAN NEDİM TUNA -TALAT TEKİN
19. ALTAY DİLERİ ARASINDA YAZI DİLİNİ KAZANMIŞ EN ESKİ DİL ?
TÜRK DİLİ
20. STRAHLENBERG İN URAL-ALTAY DİLERİ İLE İLGİLİ ESERİNİN ORJİNAL ADI,BASIM YERİ VE YILI NEDİR ?
DAS NORD ÖSTİLCHE TEHİL VON EUROPA UND ASİA STOCKHOLM 1730
21. TÜRK DİLİNİN TARİHLENDİRİLMİŞ EN ESKİ YAZITI ?
ÇOYREN
22. ÇOYREN YAZITINDA NE ANLATILMAKTADIR ?
KÖKTÜRK KAĞANLIĞINA BAĞLI BİR ASKERİN, İLTERİŞİN KATILDIĞI BİR SAVAŞTA ONA YARDIM ETMESİ
23. TÜRK DİLİNİN EN ERKEN DÖNEMİ ?
ANA ALTAYCA
24. TÜRK DİLİNİN TARİHİ DÖNEMLERE AYRILMASIYLA İLGİLİ İLK ÇALIŞMALAR KİMLE BAŞLAR ?
GRONBECH
25. TABULA POLYGLOTTA İFADESİNİN ANLAMI NEDİR ?
ÇOK DİLLİ TABLO
26. TÜRKOLOGLAR TÜRK DİLİNİ KAÇA AYIRMIŞTIR ? BUNLAR NELERDİR ?
-İLK TÜRKÇE
-ORTA TÜRKÇE
YENİ TÜRKÇE
27. MOĞOL DİLİNİN EN ESKİ YAZILI BELGESİ ?
YESÜNKE TAŞI
28. ANLAM FARKI YARATAN SES BİRİMİNE NE DENİR ?
FONEM
29. TÜRKİYE DE ''TÜRK DİLİ TARİHİ'' KONUSUNDA İLK ÇALIŞMAYI YAPAN KİŞİ ?
AHMET CAFEROGLU
30. TÜRKÇE ''OĞUZ'' KELİMESİNİN ÇUVAŞÇA DAKİ KARŞILIĞI ?
OGUR
31. İLK DÖNEMLENDİRME ÇALIŞMALARINDA 'ESKİ TÜRKÇE' DÖNEMİNDEKİ YAZI DİLLERİ HANGİLERİDİR ?
-KÖKTÜRK -UYGUR -KARAHANLI TÜRKÇESİ
32. GRONBECH, ORTA TÜRKÇE DÖNEMİNİ HANGİ DİLLE BAŞLATMIŞTIR ?
KARAHANLİ TÜRKÇESİ
33. ORTA TÜRKÇE TERİMİNİ İLK KEZ KİM KULLANMIŞTIR ?
CARL BROCKELMAN
34. TÜRK DİLİNİN DÖNEMLENDİRİLMESİNDEKİ KRONOLOJİK SIRA NEDİR ?
-ANA ALTAYCA -ILK TÜRKÇE -ANA TÜRKÇE VE ANA CUVASCA -ESKİ TÜRKÇE -ORTA TÜRKÇE -YENİ TÜRKÇE
35. RONA-TAS' IN TÜRK DİLİNİ DÖNEMLENDİRME ÇALIŞMASINDA, ESKİ VE ORTA TÜRKÇE DÖNEMLERİNİ AYIRMADA ESAS ALDIĞI HUSUS NEDİR ?
CENGİZ İSTİLASI
36. TÜRK DİLİNİ DÖNEMLENDİRME ÇALIŞMALARINDA ESKİ TÜRKÇE İLE ORTA TÜRKÇE DÖNEMİNİ AYIRT EDEN ÖNEMLİ HUSUS ?
İSLAMİYETİN KABULÜ
37. LOUİS LİGETİ, YENİ TÜRKÇE DÖNEMİNİ NASIL AÇIKLAR ?
16. YY DAN İTİBAREN BUGÜNKÜ TÜRKÇENİN KURULUŞU
38. ORTA TÜRKÇE, DOĞUDA VE BATIDA HANGİ TÜRK DİLLERİNE AYRILMIŞTIR ?
DOĞU--- HAREZM VE ÇAĞATAY BATI-----ESKİ OĞUZ VE OSMANLİ TÜRKÇESİ
39. BROCKHELMANN, ORTA TÜRKÇE TERİMİNİ BAŞKA HANGİ ADLA BELİRTMİŞTİR ?
DOĞU TÜRKÇESİ
40. TARİHTE TÜRK ADINI RESMİ DEVLET ADI OLARAK İLK DEFA KİMLER KULLANMIŞTIR?
KÖKTÜRKLER
41. KÖKTÜRKLERİN LİDERİ ?
BUMİN KAĞAN
42. BUMİN KAĞANIN DEVLET YÖNETİM ANLAYIŞI NEDİR ?
İKİLİ YÖNETİM DOGU VE BATI OLARAK AYIRMASI
43. DOĞU VE BATI KÖKTÜRK DEVLETLERİNİ KİMLER YÖNETMİŞTİR ?
DOĞU--- MUHAN
BATI--- İSTEMİ
44. I. KÖKTÜRK DEVLETİ KAÇ YILINDA KURULMUŞTUR ?
552
45. KÖKTÜRK KAĞANLIĞINI BÜMİN KAĞANDAN SONRA DEVLET SINIRI OLARAK KİM BÜYÜTMÜŞTÜR ?
MUHAN
46. KÖKTÜRKLERDEN KALMA EN ESKİ YAZIT ?
BUGUT
47. BUGUT YAZITI HANGİ DİLLE YAZILMIŞTIR ?
SOGDCA
48. TASPAR KAĞAN HANGİ DİNİ KABUL ETMİŞTİR ?
BUDİZM
49. TASPAR KAĞAN, BUDANIN VAAZLARININ KONU EDİLDİĞİ ''NİRVANASUTRA'' KİTABINI HANGİ DİLE ÇEVİRMİŞTİR ?
ÇİNCEDEN-TÜRKÇEYE
50. KÖKTÜRKLERİN DOĞU VE BATIDAKİ İLK ANLAŞMAZLIKLAR KİMİN ZAMANINDA BAŞLAMIŞTIR ?
NİVAR
VİZE SORULARI
1)Altay dilleri arasındaki yazı dili kimliğini kazanmış en
eski dil?
a) Korece
b) Türk dili
c) Moğolca
d) Japonca
e) Mançu-Tunguz
2)Schottun tespit ettiği 'z=r' denkliği hangi diller
arasındadır?
a) Çuvaşça-Türkçe
b) Moğolca-Çuvaşça
c) Türkçe-Çuvaşça
d) Japonca-Türkçe
e)Japonca-Moğolca
3)Hangisi Altay dil birliğini kabul etmeyen ve Altay
dillerini akrabalığı konusunda çekimser kalan bilim
adamlarından biri değildir?
a) Gerard Clauson
b) Alman Gerhard Doerfer
c) Penti Aalto
d) Rus Aleksandr Mihayloviç Sçerbak
e) Karl Gronbech
4)Sanayi devrimi ile ilgili verilen bilgilerden hangisi
yanlıştır?
a) Buharlı makinalar icad edilmiştir.
b) Dünyaya olan bakış daha pragmatik bir hale
dönüşmüştr.
c) Hammadde ve yeni Pazar arayışları başlamıştır.
d) Akıl ve düşünceye verilen önem azalmıştır.
e) Ticaret yolları değişmiştir.
5)Türklerden kalan mezar taşları ve yazıtlardan söz
etmiş bunların çizim ve gravürlerine de yer vermiştir.
Yukarıda bahsi gecen bilim adamı aş. Hangisidir?
a) Adop Dilaçar
b) Strahlenberg
c) Radloff
d) Messerschmidt
e) Schott
6)Karşılaştırmalı Altay dil ekolünün kurucusu kimdir?
a) Ramstedt
b) Schott
c) Castren
d) Strahlenberg
e) Messerschmidt
7)İncil’i Almanca’ya çevirerek Roma kilisesine savaş
açan isim aş. Hangisidir?
a) Kant
b) Montesquieu
c) Bacon
d) Gustenberg
e) Martin Luther
8)İstanbul’un fethinden 3 yıl sonra matbaada ilk
kitabını basan kimdir?
a) Gutenberg
b) Martin Luther
c) Kant
d) Bacon
e) Voltaire
9)Hangisi yalınlayan (tek heceli) dillerden değildir?
a) Çince
b) Tibetçe
c) Baskça
d) Gürcü
e) Vietnamca
10)"azkına türk bodun yorıyur ermiş" cümlesinde
"azkına" sözcüğü hangi eki almıştr?
a)küçültme eki
b)sıfat fiil eki
c)ettirgenlik eki
d)pekiştirme eki
e)zarf fiil eki
11)"türk bodun ölti alkıntı yok boltı" cümlesinde
"alkıntı" kelimesinin türkiye türkçesindeki karşılığı
nedir?
a)aktı
b)aldantı
c)aldattı
d)dağıldı
e)mahvoldu
12)"ıda taşda kalmışı kubranıp yati yüz boltı"
cümlesindeki "ıda" , "taşda" kelimelerinin karşılığı
nedir?
a)suda, taşta
b)içeride, dışarıda
c)toprakta, gökte
d)ormanda, dışarıda
e)ağaçta, taşta
13)"oguzduntan küreg kelti" cümlesinde "küreg"
sözcüğünün anlamı hangisidr?
a)ordu
b)asker
c)kaçak
d)kağan
e)kardeş
14)"İnim költigin birle eki şad birle ölü yitü
kazgantım." cümlesiyle ilgili hangisi söylenemez?
a)sıfat-fiil vardır
b)zarf-fiil vardır
c)sayı sözcüğü vardır.
d)1.tekiş kişi ielik eki almış sözcük vardır.
15)"eki otuz" karşılığı nedir?
a)yirmi iki
b)otuz üç
c)yirmi üç
d)altmış
e)otuz iki
16)"An üçün ilig ança tutmuş erinç" cümlesinde
"ança" kelimesinin görevi nedir?
a)yer zarfı
b)zaman zarfı
c)tarz zarfı
d)miktar zarfı
e)olasılık edatı
17)"temir kapıgka ..... konturmuş" boş bırakılan yere
hangisi gelmelidr?
a)kisre
b)birle
c)üze
d)tegi
e)ara
18)"üze kök tenri asra yagız yer kılındukta ekin ara
kişi oglı kılınmış" cümlesindeki sıfatlar nelerdir?
a)kişi - ogul
b)kök - yagız
c)tenri - yer
d)kılındukta - kılınmış
e)üze - asra
19)hangisi aynı dil ailesine giren dillerin ortak özellik
gösterdiği alanlardan değildir?
a)fonoloji
b)sentaks
c)morfoloji
d)leksikoloji
e)fonetik
20)orhun alfabesinin ünlü ve ünsüz harfleriyle ilgili
hangisi söylenemez?
a)10 ünsüzün art ve ön olmak üzere iki biçimi vardır.
b)7 ünsüz nötrdür.
c)çift ünsüz işaretleri için 4 harf kullanılmıştr.
d)a-e, ı-i , o-u, ö-ü ünlü harfleri tek bir işaretle
gösterilir.
21)"bir kırk" sayısı nasıl ifade edilir?
a)kırk artukı bir
b)bir yigirmi
c)bir otuz
d)üç otuz
e)otuz artukı bir
22)"karı bol-" birleşik fiilinin anlamı hangisidr?
a)düşman ol-
b)yaşlan-
c)evli ol-
d)bağımlı ol-
e)yok ol-
23)hangisi küçültma eki almamıştır?
a)içiç
b)edgü
c)azkına
d)begiç
e)ataç
24)yapıları bakımından sınıflandırıldığında hangi dil
dışarda kalır?
a)baskça
b)eskimo dili
c)vietnamca
d)kızılderili dili
e)arapça
25)hangisi altayist değildir?
A)P.AALTO
B)G.J RAMSTEDT
C)G. NEMETH
D)G.DOERFER
cvp: 1b - 2c - 3c - 4d - 5b - 6a - 7e - 8a - 9d - 10a
11e - 12d - 13c - 14a - 15a - 16c - 17d - 18b - 19a
20c - 21e - 22c - 23b - 24e - 25d
ORHUN TÜRKÇESİ (VİZE)
SORU CEVAP
1.AKRABALIĞI KESİN OLARAK ORTAYA KONULAN İLK DİL AİLESİ ?
Hint-Avrupa
2. BİR DİL AİLESİNE GİREN DİLLER ARASINDAKİ ORTAK ÖZELLİKLER NELERDİR ?
ses yapı sözlük cümle bilgisi
3.TEK HECELİ DİLLER NELERDİR ?
çince tibetçe viyetnamca baskaca
4. EKLEMELİ DİLLERDEN *GÜRCÜCE HANGİ DİL GRUBUNA GİRER ?
Kaynastiran diller
5. HİNT-AVRUPA DİL AİLESİNDEN SONRA AKRABALIĞI ORTAYA KONULAN DİL AİLELERİ NELERDİR ?
-HAMİ SAMİ, -ÇİN TİBET, -URAL ALTAY
6. URAL ALTAY DİL AİLESİ ÜZERİNDE ÇALIŞMA YAPAN İLK KİŞİ ?
Strahlanberg
7. URAL-ALTAY DİLLERİNİ HİNT-AVRUPA DİLLERİNDEN AYIRAN ÖZELLİKLER NELERDİR ?
-ses uyumu olmalıdır.
-fiil şekilleri zengindir
-yardımcı fiil olarak i- kullanılır
-sıfatlar isimlerden önce gelir
-isimlerin çekimlerinde iyelik ekleri kullanılır
-soru eki bulunmaktadır
-Karşılaştırma -den eki(ayrılma) ile yapılır
8.URAL VE ALTAY DİLLERİNİ 2 YE AYIRAN KİŞİ KİMDİR ?
Schoot
9. KARŞILAŞTIRMALI ALTAY DİLLERİNİN KURUCUSU KİMDİR ?
Ramsted
10. İLK ORHUN ABİDESİNİ BULAN KİŞİ KİMDİR ?
Yadrinsev
11. URAL-ALTAY DİL AİLESİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNDE ÇALIŞMIŞ BİLGİN ?
Ferdinand Johann wredemann
12. TONYUKUK ABİDESNİNİ BULAN İLK KİŞİ ?
Yelizaveta klements
13. ALTAYİSTLİKLE EN ÇOK İLGİLENEN BİLİM ADAMI ?(Türk)
Talat Tekin
14. W. SCHOTT UN BULDUĞU L=Ş DENKLİĞİ HANGİ DİLLER ARASINDADIR ?
Çuvaşça-Türkçe
15. ROTASİZM NEDİR ? (r leşme)
Türkçe znin asli olduğunu Çuvaşça ve Moğolcadaki rnin bu sesten türediğini savunan görüş
16. ÇUVAŞÇA VE MOĞOLCA DAKİ L'NİN ASLİ OLDUĞU, TÜRKÇE Ş'NİN BU ASLİ SESTEN TÜREDİĞİNİ SAVUNAN GÖRÜŞ NEDİR ?
Sigmatizm
17. ALTAY DİL TEORİSİNE KARŞI OLANLAR ?
-Claouson - doerfer -şçerbak
18. TÜRKİYE DE ALTAYİSTLİKLE İLGİLENEN BİLİM ADAMLARI KİMLERDİR ?
-Ahmet demir -Osman Nedim tuna -Talat tekin
19. ALTAY DİLERİ ARASINDA YAZI DİLİNİ KAZANMIŞ EN ESKİ DİL ?
Türk Dili
20. STRAHLENBERG İN URAL-ALTAY DİLERİ İLE İLGİLİ ESERİNİN ORJİNAL ADI,BASIM YERİ VE YILI NEDİR ?
das nord östilche tehil von europa und asia stockholm 1730
21. TÜRK DİLİNİN TARİHLENDİRİLMİŞ EN ESKİ YAZITI ?
Çoyren
22. ÇOYREN YAZITINDA NE ANLATILMAKTADIR ?
KÖKTÜRK KAĞANLIĞINA BAĞLI BİR ASKERİN, İLTERİŞİN KATILDIĞI BİR SAVAŞTA ONA YARDIM ETMESİ
23. TÜRK DİLİNİN EN ERKEN DÖNEMİ ?
ana Altayca
24. TÜRK DİLİNİN TARİHİ DÖNEMLERE AYRILMASIYLA İLGİLİ İLK ÇALIŞMALAR KİMLE BAŞLAR ?
GRONBECH
25. TABULA POLYGLOTTA İFADESİNİN ANLAMI NEDİR ?
ÇOK DİLLİ TABLO
26. TÜRKOLOGLAR TÜRK DİLİNİ KAÇA AYIRMIŞTIR ? BUNLAR NELERDİR ?
-ilk Türkçe
-orta Türkçe
Yeni türkçe
27. MOĞOL DİLİNİN EN ESKİ YAZILI BELGESİ ?
yesünke taşı
28. ANLAM FARKI YARATAN SES BİRİMİNE NE DENİR ?
fonem
29. TÜRKİYE DE ''TÜRK DİLİ TARİHİ'' KONUSUNDA İLK ÇALIŞMAYI YAPAN KİŞİ ?
Ahmet caferoglu
30. TÜRKÇE ''OĞUZ'' KELİMESİNİN ÇUVAŞÇA DAKİ KARŞILIĞI ?
Ogur
31. İLK DÖNEMLENDİRME ÇALIŞMALARINDA 'ESKİ TÜRKÇE' DÖNEMİNDEKİ YAZI DİLLERİ HANGİLERİDİR ?
-Köktürk -uygur -karahanlı türkçesi
32. GRONBECH, ORTA TÜRKÇE DÖNEMİNİ HANGİ DİLLE BAŞLATMIŞTIR ?
Karahanli Türkçesi
33. ORTA TÜRKÇE TERİMİNİ İLK KEZ KİM KULLANMIŞTIR ?
CARL BROCKELMAN
34. TÜRK DİLİNİN DÖNEMLENDİRİLMESİNDEKİ KRONOLOJİK SIRA NEDİR ?
-ORHUN TÜRKÇESİ -
ÜNİTE 1
1. DİLLER HANGİ ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN İNCELENMEKTEDİR
CEVAP : BİÇİM- KAYNAK
2. AŞAĞIDAKİ DİLLERDEN HANGİSİ TEK HECELİ DİLLER ARASINDA YER ALMAZ
CEVAP : ESKİMOCA
( TEK HECELİ DİLLER ŞUNLARDIR
ÇİNCE - TİBETÇE - VİETNAMCA - BASKÇA
3. URAL – ALTAY DİLLERİ YAPI BAKIMINDAN HANGİ GRUPTA YER ALIR
CEVAP: BAĞLANTILI VE KAYNAŞTIRAN DİLLER
4. TÜRKÇE YAPI BAKIMINDAN AŞAĞIDAKİ GRUPLARDAN HANGİSİ İÇERSİNDE YER ALIR
CEVAP : EKLEMELİ DİLLER
5-HANGİSİ AYNI DİL AİLESİNE GİREN DİLLER ARASINDA BULUNMASI GEREKEN ORTAK ÖZELLİKLERDEN BİRİ DEĞİLDİR
CEVAP : DİLBİLİMİ (MORFOLOJİ )
(BİR DİL AİLESİNDE GİREN DİLLER ARASINDA
SES - YAPI - SÖZLÜK - CÜMLE BİLGİSİ ORTAK ÖZELLİKLERİN OLMASI GEREKİR
6- URAL ALTAY DİL AİESİ ALANINDA İLK ÇALIŞMA YAPAN KİŞİ AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİDİR
CEVAP : P.J.T. STRAHLENBERG
7- TABULA POLYGLOTTA İFADESİNİN DOĞRU ANLAMI AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİDİR
CEVAP : ÇOK DİLLİ TABELA
8- URAL – ALTAY DİLLERİNE ALTAY DİLLERİ ADINI VEREREK BU DİLLERDE ZAMİR EKLERİ BAKIMINDAN BENZERLİK OLUP OLMADIĞINI ARAŞTIRAN BİLİM ADAMI KİMDİR
CEVAP : M.A. CASTREN
9- MESSERSCHİMİDTİN ESERİNİ TÜRKİYEDE YAZDIĞI MAKALEYLE TANITAN KİŞİ KİMDİR
CEVAP : SAADET ÇAĞATAY
10- URAL ALTAY DİLLERİNİ ÇUD VE TATAR DİLLERİ OLMAK ÜZERE İKİ GRUBA AYIIRAN BİLİM ADAMI KİMDİR
CEVAP : W. SCHOTT
11-AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ WİLHELM SCHOTTUN ESERİNİN ADIDIR
CEVAP : VERSUCH ÜBER TATARİSCHEN SPRACHEN
12-TÜRKÇEDE VE ÇUVASÇA ARASINDAKİ SES DENKLİĞİ HANGİSİDİR
TÜRKÇE /Z/ : ÇUVAŞÇA /R/
TÜRKÇE /Ş/ : ÇUVAŞÇA /L/
13-AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ ALTAY DİL BİRLİĞİ TEORİSİNE KARŞI OLANLAR VEYA BU KONUDA ÇEKİMSER KALANLARDAN BİRİDİ DEĞİLDİR
CEVAP : WLADİSLAV KOTWİCZ
14-G.J.RAMSTEDTE GÖRE ANA ALTAYCANIN DİYALEKTLERİ AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ DOĞRU YAZILMIŞTIR
CEVAP :
ANA TÜRK DİLİ VE ANA KORE DİLİ / GÜNEY ;ANA MOĞOLCA VE ANA MANÇU- TUNGUZCA/KUZEY
15 WİLHELM SCHOTTUN ORTAYA KOYDUĞU SES DENKLİKLERİNE GÖRE ANLAMI KIZ TÜRKÇE KARŞILIĞI KIZ OAN SÖZCÜĞÜN ÇUVAŞÇA KARŞILIĞI NEDİR
CEVAP---- HİR
ORHUN ÇUVAŞÇA
TUZ TIVAR
KIZ HİR
BUZ PİR
OTUZ VİTİR
UZUN VİRİM
YÜZ SİR
16- HANGİSİ STRAHLENBERGİN TATAR ADI ALTINDA TOPLADIĞI ÇOK DİLLİ TABLO DA YER ALMAZ
CEVAP : ÇİN-TİBET
AÇIKLAMA
STRAHLENBERGİN ÇOK DİLLİ TABLOSU
* FİN –UGOR
* TÜRK- TATAR
* SAMOYED
* MOĞOL –MANÇU
* TUNGUZ
* KARADENİZ VE HAZAR DENİZİ ARASINDAKİ HALKLAR
17-W. SCHOTTUN TÜRKÇE VE ÇUAVAŞÇA İÇİN BULDUĞU DEKLİĞİ GELİŞTİREREK ÇUVAŞÇANIN MOĞOLCANIN YANINDA YER ALDIĞINI TESPİT EDEN BİLİM ADAMI HANGİSİDİR
CEVAP : G.J. RAMSTEDT
18-URAL – ALTAY DİLLERİNİN ALTAY DİL GRUBUNU OLUŞTURAN DİLLERİN AKRABALIĞINA İNANAN VE BUNU TESPİT ETMEYE ÇALIŞAN TEORİYE NE AD VERİLİR
CEVAP – ALTAY DİLLERİ TEORİSİ
19- HANGİSİ URAL ALTAY DİLLERİNDEN BİRİ DEĞİLDİR
CEVAP : URDUCA
AÇIKLAMA : URAL-ALTAY DİLLERİ ŞU ŞEKİLDE GÖSTERİLEBİLİR
ALTAY DİLLERİ : TÜRKÇE- MOĞOLCA- MANÇU /TUNGUZ - KORECE- JAPONCA
URAL DİLLERİ: FİNCE-UGORCA-MACARCA-SAMOYED DİLLERİ
20-ALTAY DİL BİRLİĞİNDEN AYNI ANDA DÖRT DİLİN ORTAYA ÇIKMIŞ OLABİLECEĞİNE İNANMAYAN VE ÇAIŞMALARINDA BUNU İSPATLAYAN BİLİM ADAMI KİMDİR
CEVAP : N.POPPE
21 – KARŞILAŞTIRMALI ALTAY DİLLERİ ARAŞTIRMALARININ BAŞLATICISI AŞAĞIDAKİ İSİMLERDEN HANGİSİDİR
CEVAP : W.SCHOTT
22-TÜRKÇE Z’NİN ASLİ OLDUĞNU, ÇUVAŞÇA VE MOĞOLCADAKİ R’NİN İSE BU ASLİ SESTEN TÜREDİĞİNİ SAVUNAN GÖRÜŞE NE AD VERİLİR
CEVAP : ROTASİZM
AÇIKLAMA :
LAMBDAİZM L’ NİN
ZETAŞİZM : Z ‘ NİN
SİGMATİZM: Ş ‘ NİN
23-AŞAĞIDAKİ SÖZCÜKLERDEN HANGİSİ TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE HEM Z HEM DE R İLE YAŞAMAKTA OLAN SÖZCÜKLERDEN BİRİD DEĞİLDİR
CEVAP : BUZ// BUR
AÇIKLAMA :
SEMİZ—SEMİR
YALDIZ –YALDIR
KAZ—KAR
GÖZÜK – GÖRÜK
KUDUZ—KUDUR
24- ………. ALTAY DİLLERİ UZMANI VE AYNI ZAMANDA MONGOLİST VE TÜRKOLOGDUR. MOĞOÇLCAYI ÖRETMEK İÇİN İNGİLİZCE, RUSÇA VE ALMANCA GRAMER KİTAPLARI YAZMIŞTIR. TÜRKOLOJİ ALANINDA EN AZ ÇUVAŞÇA İLE İLGİLENMİŞTİR.
AYRICA TATARCA VE BAŞKURTÇANIN EL KİTAPLARI VARDIR
BU KİŞİ KİMDİR?
CEVAP : N.POPPE
25 – STRAHLENBERGİN URAL-ALTAY DİLLERİ İLE İLGİLİ ESERİNİN ORJİNAL ADI BASIM YERİ VE YILI NEDİR
CEVAP: DAS NORDUND ÖSTLİCHE THEİL VON EUROPA UND ASİA, STOCHOLM 1730
26 – CERSUCH EİNES WÖRTERBUCH DER TÜRK DİALEKTE (OPT SLOVARYATYURKSİH NAREÇİY) ADLI ESERİN YAZARI KİMDİR
CEVAP : W. RADLOFF
27 ALTAYİSTLER İÇİNDE ÖZELLİKLE ZETASİZM VE SİGMATİZM KONULARINDA PEK ÇOK MAKALESİ OLAN BİLİM ADAMI KİMDİR
CEVAP : TALAT TEKİN
ÜNİTE 2
-
TÜRK DİLİNİN TARİHLENDİRİLMİŞ EN ESKİ YAZITI HANGİSİDİR
CEVAP : ÇOYR
-
MOĞOL DİLİNİN EN ESKİ YAZILI BELGESİ KAÇ YILINA AİTTİR
CEVAP : 1225
-
ALTAY DİLLERİ ARASINDA YAZI DİLİ KİMLİĞİNİ KAZANMIŞ EN ESKİ DİL HANGİSİDİR
CEVAP : TÜRKÇE
-
TÜRKÇENİN HANGİ DÖNEMİNDE R//Z VE L//Ş DENKLİKLERİ NEDENİYLE DAHA SONRA ORTAYA ÇIKACAK OLAN AYRIŞMA HENÜZ OLUŞMAMIŞTIR
CEVAP : İLK TÜRKÇE -
HANGİSİ TÜRK DİLİNİN DÖNEMLENDİRİLMESİNDEKİ DOĞRU KRONOLOJİK SIRALAMADIR
CEVAP : ANA ALTAYCA –
İLK TÜRKÇE-ANA TÜRKÇE VE ANA ÇUVAŞÇA-ESKİ TÜRKÇE-ORTA TÜRKÇE-YENİ TÜRKÇE
-
TÜRK DİLİNİN ANA ÇUVAŞÇA VE ANA TÜRKÇE OLARAK AYRILMASINDAKİ EN ÖNEMLİ ÖLÇÜT HANGİSİDİR
.cevap : ÇUVAŞÇADA //R// TÜRKÇEDE //Z// KONUŞMA
-
//Z// Lİ KONUŞURLARIN DİLİ OLAN ANA TÜRKÇE DÖNEMİNİN KAPSADIĞI DİLLER HANGİSNDE DOĞRU OLARAK VERİLMİŞTİR
CEVAP : ÇUVAŞÇA HARİÇ BÜTÜN TÜRK DİLLERİ
-
ESKİ TÜRKÇE DÖNEMİ HANGİ TARİHLER ARASINI KAPLAR
CEVAP : 7-13 YÜZYIL
-
TÜRK DİLİNİ İLK DÖNEMLENDİRME ÇALIŞMALARINDA ESKİ TÜRKÇE İLE ORTA TÜRKÇE DÖNEMİNİ AYIRT EDEN EN ÖNEMLİ HUSUS HANGİSİDİR
CEVAP : İSLAMİYETİN KABULÜ -
AHMET OĞLUNUN MÜŞTEREK ORTA ASYA TÜRKÇESİ İLE KASTETTİĞİ TÜRK DİLLERİ HANGİSİDİR;
CEVAP :KARAHALI TÜRKÇESİ – HAREZM TÜRKÇESİ—ÇAĞATAY TÜRKÇESİ
-
İLK DÖNEMLERİNDİRME ÇALIŞMALARINDA KARAHANLI TÜRKÇESİNİN YENİ DÖNEMİN BAŞLANGICI OLARAK KABUL EDİLMESİNİN NEDENİ NEDİR
CEVAP : KARAHNLILARIN İSLAMİYETİ KABUL ETMESİ
-
HANGİSİ ORTA TÜRKÇE DÖNEMİNDE YER ALAN DİLLERDEN BİRİDİ DEĞİLDİR
CEVAP : KARAHANLI TÜRKÇESİ
ORTA TÜRKÇE İÇİNDE YER ALAN DİLLER ŞUNLARDIR
HAREZM TÜRKÇESİESKİ OĞUZ TÜRKÇESİ (ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ )ÇAĞATAYCA OSMANLICA
-
RONA-TAS, TÜRK DİLİNİ DÖNEMLENDİRME ÇALIŞMASINDA HANGİSİ GEÇ ESKİ TÜRKÇE DÖNEMİNİN
ÜÇÜNCÜ ALT GRUBUNDA DEĞERLENDİRMİŞTİR
CEVAP : KARAHNLI TÜRKÇESİ
-
MOĞOLLARIN İSTİLASINDAN SONRA 13. YY TÜRK DÜNYASININ DOĞU VE BATI KANADINDA ORTAYA ÇIKAN YAZI DİLLERİ HANGİSİNDE DOĞRU OLARAK VERİLMİŞTİR
CEVAP : HAREZM TÜRKÇESİ –ÇAĞATAYCA ESKİ OĞUZ TÜRKÇESİ - OSMANLICA -
13. YY İTİABEREN MOĞOL İSTİALISI İLE TÜRK DÜNYASININ FARKLI YER VE ZAMANLARINDA ORTAYA ÇIKAN EDEBİ DİLLERİN İSTİKRAR KAZANMAYA BAŞLAYIP BUGÜNÜN BAĞIMSIZ DİLLERİNE VE DİL GRUPLARINI OLUŞTURDUĞU DÖNEMDİR BU ÖZELLİKLERİ VERİLEN TÜRK DİLİ DÖNEMİ NEDİR
CEVAP : ORTA TÜRKÇE
-
FUAD KÖPRÜLÜ 13 VE 19 YY DA KULLANILAN HARAZM TÜRKÇESİNİ HANGİ YAZI DİLİ İÇİNDE DEĞERLENDİRMİŞTİR
CEVAP : ÇAĞATAYCA
-
YENİ TÜRKÇE DÖNEMİ HANGİ YÜZYILDAN BAŞLAMAKTADIR
CEVAP : XX (20.YY)
-
SON YILLARDA YAPILAN DÖNEMLENDİRME ÇALIŞMALARIN DA ESKİ TÜRKÇE DÖNEMİ İLE ORTA TÜRKÇE DÖNEMİNİN AYIRMAK İÇİN HANGİ OLAYLARDAN HANGİSİ DİKKATE ALINMIŞTIR..
CEVAP : MOĞOL İSTİLASI
-
AŞAĞIDAKİ BİLİM ADAMLARINDAN HANGİSİ ORTA TÜRKÇE DÖNEMİNİ 11 VE 15 YY. LAR ARASINDA YAZI DİLİ OLMA 16.-20 . YY LAR ARASINDA İSE GELİŞME DÖNEMİ OLARAK İKİ ALT DÖNEMDE ELE ALMIŞTIR
CEVAP : NURİ YÜCE
-
ESKİ TÜRKÇE DÖNEMİ AŞAĞIDAKİ YAZITLARDAN HANGİSİNİN BULUNMASIYLA BAŞLAR
CEVAP : ÇOYREN
-
ORTA TÜRKÇE TERİMİNİ İLK KULLANAN BİLİM ADAMI KİMDİR
CEVAP : CARL BROCKELMANN
-
TÜRK DİLİNİN YAZI DİLİ OLDUKTAN SONRAKİ DÖNEMLERİ AŞAĞIDAKİ HANGİSİNDE SIRASIYLA VE DOĞRU OLARAK VERİLMİŞTİR.
CEVAP : ESKİ TÜRKÇE- ORTA TÜRKÇE--- YENİ TÜRKÇE
-
TÜRK DİLİNİN EN ERKEN DÖNEMİNE NE AD VERİLİR
CEVAP : ANA ALTAYCA